Wat is de impact van AI en automatisering voor werkgevers en werkzoekenden?

Welke beroepen ‘verdwijnen’ massaal? Dat is vaak de vraag die bij mensen te binnen schiet wanneer het over AI en automatisering gaat. Arbeidsmarktadviseur Frank Verduijn leidde een onderzoek vanuit UWV dat keek naar welke taken AI kan overnemen, in welke beroepen en sectoren dat vooral gebeurt en hoe werkgevers én werkzoekenden zich daar proactief op kunnen voorbereiden.

“Er verdwijnen niet per se hele beroepen, maar de invulling van veel beroepen verandert wel,” zegt Frank Verduijn, arbeidsmarktadviseur bij UWV. Hij rondde een onderzoek af naar de invloed van kunstmatige intelligentie op taken én vaardigheden in de Nederlandse arbeidsmarkt en op welke sectoren of beroepen deze impact - positief of negatief - het grootst is. Eén van de conclusies uit dit onderzoek is dat de opkomst van AI naar verwachting de mismatch tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt verder zal vergroten.

Van beroepen naar taken
Welke banen komen onder druk te staan door AI? Volgens Frank gaat het vooral om functies met taal en beeld die in de knel komen. “Denk aan tekstschrijvers, mensen in communicatie, maar ook graphic design. AI kan nu al basisteksten redigeren, vertalen en eenvoudige grafische layouts maken. Ook functies met data kunnen in het gedrang komen, omdat AI snel data kan analyseren. Verder is AI goed in te zetten bij functies met routinematige werkzaamheden, zoals facturatie en administratie. Je zult daarom zien dat administratieve functies op maximaal MBO-2-niveau, beroepen met data-invoer en facturatie steeds meer taken ‘verliezen’ aan AI-aangedreven software.”

Toch ziet Frank dat AI niet zozeer banen schrapt, maar juist de invulling ervan wijzigt. “Daardoor verschoof in het onderzoek onze kijk van ‘welke banen verdwijnen?’ naar ‘hoe veranderen beroepen?’ Want je ziet nu dat AI vooral bepaalde taken kan overnemen. Dus een deel van de taken vallen bij functies weg, wat een beroep wel verandert. Daarom keken we: welke taken vervangt AI moeiteloos, wat blijft mensenwerk?”

Er is wel een risico dat bepaalde mensen achterblijven dankzij de snelle ontwikkelingen van AI. Zo noemt het AI-onderzoek van UWV jongeren, mensen met een arbeidsbeperking of beperkte digitale vaardigheden. Tegelijkertijd stelt het UWV dat AI ook juist kansen biedt om werk bereikbaar te maken voor wie daar voorheen buiten viel.

Opkomst van AI-ethici, -consultants en -trainers
Verder biedt AI ook juist kansen, ziet Frank. “Bepaalde beroepsrichtingen zullen juist gaan groeien door de komst van AI, omdat er nieuw werk ontstaat.” Waar moet je dan aan denken? Het trainen van AI-algoritmes en ontwikkelen van toepassingen, maar ook juridische of ethische toetsing vragen nieuwe rollen. “Het gaat om ‘wat doe, wil, kan, mag én moet je ermee?’ Beroepen op ethisch vlak gaan hier dus ook een rol in spelen. Ik zie daarom steeds vaker functienamen als AI-ethicus, -consultant of -trainer, om bedrijven te ondersteunen bij de inzet van AI. Die houden zich dan bezig met vraagstukken als: Wat is de juiste inzet van AI binnen jouw bedrijf? Waarvoor kan je het wel of niet inzetten? Wat is moreel juist en wettelijk toegestaan op het gebied van AI? Dat wordt belangrijk, dus daar liggen juist weer kansen.”

Verschillen in AI-adoptie
Niet elke branche omarmt AI even snel. Uit het recentste werkgeversonderzoek van UWV, waarvoor het uitvoeringsinstituut eind 2024 ruim 2.300 werkgevers heeft bevraagd, zien we:

• Informatie & communicatie werkt al voor circa 20 procent in zeer hoge mate met AI-tools; nog eens 29 procent pakt het in redelijke mate op.
• Onderwijs en openbaar bestuur zijn al wat voorzichtiger: 8 procent van de werkgevers in het onderwijs gebruikt AI intensief ten opzichte van 2 procent in het openbaar bestuur, daarnaast experimenteert in het onderwijs 27 procent en in het openbaar bestuur 33 procent in redelijke mate.
• Bouw, horeca, landbouw lopen achter, met minder dan 2 procent hoge adoptie en 4 tot 8 procent matige toepassing.

Werknemers meer bezig met AI dan werkgevers
Wat je ziet is dat werknemers zich al veel meer bezighouden met AI dan werkgevers, ze zijn veel meer aan het experimenteren. Terwijl werkgevers voorzichtiger zijn. Die kijken eerst; komen we in de problemen? Liggen onze gegevens dan op straat?”, merkt Frank op. Diezelfde reflex zag hij ook bij zijn werkgever. “Bij UWV werden uit veiligheidsoverwegingen in eerste instantie alle poorten dichtgezet. Toen ging men langzaam kijken: ‘Wat kunnen we ermee? Wat kun je toepassen?’ Die reflex om voorzichtig de tenen in het water te steken zag je bij veel werkgevers.” Frank is niet de enige die deze voorzichtigheid bij UWV zag, ook zijn collega Ilse Hento onderbouwt dit.

Wat je nú kunt doen
Voor werkgevers

• Herken taakverschuiving. Breng sleutel­taken in kaart: welke kunnen worden geautomatiseerd en welke vragen menselijke nuance?
• Investeer in om- en bijscholing. Leid huidige medewerkers op om beter met AI om te gaan en dit slim toe te passen in hun werkzaamheden.
• Durf rollen te herdefiniëren. Stel nieuwe functietitels in, zoals AI-consultant of data-trainer, en zoek intern talent.
• Automatiseer niet alle voorbereidende juniorfucties weg. Dat is een belangrijk advies uit het UWV onderzoek. Waarom? “Dan krijg je immers op den duur moeite om je medior- en seniorvacatures te vervullen, omdat je geen interne doorstroom meer hebt”, aldus Frank.

Voor werknemers en werkzoekenden

• Vergroot je AI-kennis. Volg korte cursussen in data­-analyse, machine learning of juist de juridische of ethische kaders om je digitale geletterdheid te onderhouden.
• Focus op zeldzame skills. Hett UWV onderzoek stelt dat soft skills de mens van de machine onderscheiden en cruciaal worden. Zo zijn strategische en/of empathische vaardigheden moeilijk te vervangen.
• Blijf flexibel. Sta open voor zij-instroom in opkomende AI-rollen binnen je sector.

Hoe AI banen in de toekomst veranderen, is volgens Frank lastig te voorspellen. “Praten over de toekomst is heel lastig, want dan ben je in een glazen bol aan het kijken. De ontwikkelingen van AI gaan zo snel, dat het eigenlijk al moeilijk is om drie jaar vooruit te kijken. ChatGPT bestaat nog maar een jaar of twee. Als je dat bedenkt, zie je hoe snel de ontwikkelingen gaan.”